برنده امسال جایزه صلح ناشران آلمان انسانی صریح‌اللهجه است و این را در کلیسای پاول فرانکفورت نیز به اثبات رساند. آماج انتقادهای کارل شلوگل تاریخ‌نگار در مراسم دریافت این جایزه هم پوتین بود و هم شیوه برخورد آلمان با روسیه.کارل شلوگل، تاریخ‌نگار آلمانی معروف به "باستان‌شناس شرق"، امروز یکشنبه ۱۹ اکتبر (۲۷ مهرماه) در کلیسای پاول فرانکفورت جایزه صلح ناشران و کتاب‌فروشان آلمان را دریافت کرد. در متن تقدیر از شلوگل از جمله آمده است: «هشدار او به ما این است که بدون اوکراینی آزاد، صلحی در اروپا ممکن نخواهد بود.»

کاتیا پتروفسکایا، نویسنده اوکراینی-آلمانی، در سخنرانی ستایش‌آمیز خود، شلوگل را تاریخ‌نگاری خواند که هرگز "بُعد انسانی در پس تاریخ و سیاست" را از نظر دور نداشته و کمتر کسی چون او به نزدیکتر شدن انسان‌ها و ملت‌ها ورای مرزهای دولتی، به ویژه از طریق مواجهه مستقیم با مردم، کمک کرده است.

پتروفسکایا در خطابه نکوداشت این تاریخ‌نگار برجسته گفت: «کارل شلوگل درهم‌تنیدگی سرنوشت‌های انسانی را آشکار کرده است؛ سرنوشت‌هایی که زیر لایه‌های انباشته‌شده ایدئولوژی‌ها مدفون شده بودند.»

ستایش از نقش شلوگل در "تفاهم اروپایی"

ولفرام وایمر، مأمور دولت آلمان در امور فرهنگی، پیش‌تر شلوگل را "تاریخ‌نگار و روشنفکر برجسته"ای توصیف کرد که "با آثار تحسین‌برانگیز فراوان درباره تاریخ اروپای شرقی، نقشی تعیین‌کننده در تفاهم اروپایی داشته است".

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

وایمر افزود: «کمتر کسی چون شلوگل، با درخشش علمی، قدرت روایی و شفافیت اخلاقی، نگاه اروپا را به سوی شرق گشوده است. آثار او تاریخ را خواندنی و درک‌پذیر کرده‌اند.»

هیأت داوران، این پژوهشگر تاریخ را "لرزه‌نگار تحولات اجتماعی" و یکی از نخستین کسانی نامیده که نسبت به سیاست‌های توسعه‌طلبانه و تجاوزکارانه پوتین هشدار داده‌اند. وایمر نیز تأکید کرد: «شلوگل همواره گفته است که بدون اوکراینی آزاد، صلحی در اروپا ممکن نخواهد بود.»

"ترس، مهم‌ترین سلاح" پوتین

کارل شلوگل در سخنرانی تکان‌دهنده قدردانی‌اش از این جایزه، ولادیمیر پوتین و نیز شیوه برخورد آلمان با حاکم کرملین را با لحنی تند مورد انتقاد قرار داد و شخصیت پوتین را همچون کسی توصیف کرد که "ترس مهم‌ترین سلاح اوست".

شلوگل همچنین پوتین را از جمله به "پاکسازی قومی" متهم کرد و گفت: «فاجعه‌ای که روسیه‌ پوتین بر سر اوکراین آورده، نام‌های بسیاری دارد: امپریالیسم، تجدیدنظرطلبی، دولت مافیایی، فاشیسم، نژادپرستی.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

این تاریخ‌نگار ۷۷ ساله شناخت دیرهنگام آلمان از پوتین و نیات واقعی او را نیز که هنوز هم برای برخی حاصل نشده، مورد انتقاد قرار داد و گفت: «روسیه‌شناسان بسیاری بودند، اما بسیار اندک کسانی که واقعاً چیزی از روسیه بفهمند.»

شلوگل به جنگ‌های کنونی در اوکراین، خاورمیانه، سودان و بسیاری دیگر از نقاط جهان اشاره کرد و این وضعیت را بخشی از روندی جهانی دانست که بسیاری از یقین‌های به ظاهر خدشه‌ناپذیر دهه‌های گذشته را زیر سؤال برده است: «من هرگز نمی‌توانستم تصور کنم که روسیه بار دیگر به دورانی که از بسیاری جهات شبیه شیوه‌های استالینیستی است، سقوط کند.»

او به همان میزان چنین وضعیتی را در روسیه غیرقابل تصور می‌دانسته که تصور "یک آمریکا که در آن ترس از یک رژیم اقتدارگرا فراگیر شود". شلوگل افزود که به همین میزان "هرگز به ذهنم خطور نمی‌کرد که آلمان هم روزی به سوی بحران برود".

شلوگل در پایان سخنانش از تمام مردم اوکراین قدردانی کرد؛ از مردمی که به گفته او، می‌توانند به بقیه جهان درس‌های بسیاری، از بی‌ارتباطی دفاع از میهن با میلیتاریسم گرفته تا زنده بودن ایده وطن‌دوستی، بیاموزند. درس دیگر اوکراین به گفته او این است که تسلیم شدن در برابر متجاوز، صلح نمی‌آورد: «آنها با آموزه‌های مقاومت آشنا هستند و به اروپایی‌ها می‌آموزند چه بر سرشان خواهد آمد اگر بالاخره خود را برای وضعیت اضطراری آماده نکنند.»

به گفته او، رژیم حاکم بر روسیه از اروپا نفرت دارد و می‌خواهد اوکراین را به عنوان کشوری مستقل نابود کند. شلوگل با اشاره به مقاومت مردم اوکراین در برابر روسیه، افزود: «آنها به ما نشان می‌دهند که امتیازدهی به متجاوز فقط اشتهای او را برای زیاده‌خواهی بیشتر می‌کند و اینکه سیاست دلجویی نه به صلح، که به جنگ منتهی می‌شود.»

به باور شلوگل، ناکامی در شناخت به‌هنگام روسیه، عرصه گسترده‌ای برای "روشنگری تاریخی" و "بازنگری" فراهم می‌کند که هیچ‌کس از آن معاف نخواهد بود.

باستان‌شناس حافظه در قلمرو سایه‌ها

کارل شلوگل تاریخ را نه در اسناد خاک‌گرفته که از دل خاکستر ویرانی‌ها بیرون می‌کشد؛ نه از پله‌های سنگی دانشگاه‌ها، بلکه از ایستگاه‌های قطار شرق اروپا، از بوی سرد واگن‌های باری، از اتاق‌های بازجویی متروک، و از کوچه‌هایی که هنوز رد چکمه‌های دو امپراتوری را بر سنگفرش خود نگاه داشته‌اند. او مورخ آرشیوهای مهر و موم‌شده نیست؛ کاوشگر حافظه‌های نیمه‌سوخته است.

او سالیان دراز میان ویرانه‌های شوروی فروپاشیده قدم زده و آموخته است که تاریخ، پیش از آنکه به کتاب بدل شود، در کالبد شهرها و زخم مردمان رسوب می‌کند. از همین رو است که هشدار می‌دهد، فقدان حافظه در نهایت به قربانی شدن در آینده‌ای می‌انجامد که انسان آن را نفهمیده است.

برای شلوگل اوکراین فقط یک کشور نیست؛ آزمایشگاه حافظه اروپا است. او بارها نوشته است که بدون فهم اوکراین، نمی‌توان قرن بیستم را فهمید و دریافت که قرن بیست و یکم به چه پرتگاهی می‌رود. او به ما یادآور می‌شود که امپراتوری روسیه، چه در جامه تزاری، چه در نقاب بلشویکی و چه در کسوت پوتینی، از منظر تاریخی همواره از دل یک روایت، روایت حذف ملت‌های کوچک، بلعیدن زبان‌ها، و مصادره حافظه، بیرون آمده است.

به باور شلوگل، اگر اروپای غربی خیال می‌کند چنین تاریخی دوباره دهان باز نخواهد کرد، باید به خارکیف، ماریوپل و صدها نام دیگر گوش بسپارد؛ نام‌هایی که برای این "باستان‌شناس شرق" نه نقطه‌هایی بر روی نقشه، که زنگ‌های خطر تمدنی هستند.

او پوتین را "معمار هراس" می‌نامد و نشان می‌دهد که ماشین قدرت او، ترکیبی از نوستالژی امپراتوری، دستگاه امنیتی بی‌مهار، و خشونت عریان است. برای شلوگل، آنچه امروز بر اوکراین می‌گذرد، جنگی صرفاً بر سر مرزها نیست، تلاشی برای قتل حافظه و حذف یک ملت با هدف تسلط روایت کرملین است.

شلوگل چون باستان‌شناسی که آرام‌آرام لایه‌های خاک را کنار می‌زند، نشان می‌دهد که چگونه تاریخ شرق اروپا پر از صداهایی بوده که قرن‌ها خفه شده و ناشنوده مانده‌اند. از یهودیان تبعیدشده تا تاتارهای در هم‌شکسته، از ملت‌های بالکان تا اقلیت‌های قفقازی، همه در نگاه شلوگل بخش‌هایی از پازلی هستند که بدون آنان، اروپا از درک خود عاجز خواهد ماند. به همین دلیل، اوکراین برای او یک مسئله ژئوپولیتیک صرف نیست، بلکه میدان نبردی برای کرامت انسانی و حق حفظ حافظه است.

پیام شلوگل ساده اما تکان‌دهنده است؛ چنانچه اروپا با چشم باز به شرق خود ننگرد، بار دیگر در تاریکی تاریخ فرو خواهد رفت. و اینک، در میانه جنگ اوکراین، سخن او در این باره که صلح اگر صلح باشد، باید بر حقیقت و آزادی استوار شود، بیش از هر زمان دیگری معنا می‌یابد؛ همان دو سنگ‌بنایی که شلوگل همه عمر برای نجات‌شان جنگیده است.

جایزه‌ای که ۷۵ ساله شد

هیأت داوران جایزه صلح ناشران آلمان اواخر ژوئیه گذشته کارل شلوگل را به عنوان برنده امسال خود برگزید. این جایزه سپس، به رسم هر ساله، در کلیسای پاول و هم‌زمان با برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت، به این تاریخ‌نگار برجسته اعطا شد.

جایزه ۲۵ هزار یورویی صلح ناشران و کتاب‌فروشان آلمان از مهم‌ترین جوایز فرهنگی جمهوری فدرال آلمان به شمار می‌رود. این جایزه از سال ۱۹۵۰ میلادی تاکنون به بیش از ۷۵ نویسنده، فیلسوف، دانشمند و سیاستمدار اعطا شده است.

از جمله دریافت‌کنندگان این جایزه می‌توان به آلبرت شوایتسر، واتسلاو هاول، آسترید لیندگرن و سلمان رشدی اشاره کرد. سال گذشته این جایزه به آن اپل‌باوم، نویسنده و تاریخ‌نگار آمریکایی−لهستانی تعلق گرفت.